De kracht van heldenreizen

‘Die Afsluitdijk, die moet er komen’, zegt niemand minder dan koningin Wilhelmina. Op dat moment, meer dan 100 jaar geleden, is de 36-jarige Ir. Cornelis Lely minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid in het kabinet Van Tienhoven. Lely wendt zijn invloed aan om het onderwerp van drooglegging op de politieke agenda te krijgen. Steun van niemand minder dan de koningin is van invloed op het bereiken van zijn droom: het realiseren van de Afsluitdijk waarmee we ons land kunnen verdedigen tegen het water. Wat in het bereiken van zijn droom ook ‘helpt’, zijn treurige gebeurtenissen als de Eerste Wereldoorlog en de Watersnoodramp. De rest is geschiedenis, zoals we vaak zeggen.

Dat is meestal waar we bekende of historische figuren van kennen: om wat hem of haar beroemd heeft gemaakt. Maar als je in het succesverhaal van iemands leven duikt, dan kom je zoveel meer lagen tegen. Succes komt de meesten van ons niet zomaar aanwaaien. Lely ook niet. Heldenreizen nemen ons dan ook mee in wat de held daarvoor heeft moeten doen: een vaak vertrouwd nest verlaten, obstakels overwinnen omdat hij misschien zijn tijd vooruit is, hulp krijgen en die ook nog accepteren.

Er zijn ook omstandigheden buiten onze macht die van invloed zijn. Zoals in het verhaal van Lely. De Eerste Wereldoorlog veroorzaakte voedselschaarste. Dat zette Lely’s plan voor extra landbouwgronden die de Zuiderzeewerken zouden opleveren, in een nieuw licht. Een argument dat eerder werd bevochten omdat de tegenargumenten vanuit bijvoorbeeld de visserij, die vreesde voor haar voortbestaan, krachtiger waren. En de gevolgen van de Watersnoodramp van 1916 deden het besef groeien hoe naïef het is om de gevaren van de zee te negeren. Twee jaar later kon Lely de Zuiderzeewet door het parlement loodsen.

Moedeloosheid en wanhoop

Voor het zover is, komen er, zo leren heldenreizen, momenten dat moedeloosheid en wanhoop je tot het punt drijven dat je het niet meer ziet zitten. Je bent klaar om de droom op te geven en misschien wel hard hollend terug te rennen naar het oude, vertrouwde nest. Kennen we niet allemaal dat moment dat je handdoek in de ring wil gooien?
Maar je kent vast ook dat moment dat er, als je op de bodem van de put zit, ineens een straaltje licht gloort. Wat hoop geeft en veerkracht aanboort om er alsnog voor te gaan. In projecten die ik heb geëvalueerd met behulp van heldenreizen, gaat het niet zelden om iemand die – na al het gedoe – opstaat en leiderschap toont. ‘En nu gaan we het echt anders doen!’, zijn de woorden die de spreekwoordelijke vuist op tafel begeleiden. Dan breekt er een nieuw deel aan van de heldenreis. Een van een vlucht vooruit.

We zijn vaak blij als iemand zijn doel bereikt. Omdat we inzien dat dit ook binnen ons vermogen ligt. Het is inspirerend, bemoedigend. ‘Als zij dat kan, kan ik dat misschien ook.’
Als dat persoonlijke succes iets wezenlijks bijdraagt aan de wereld of omgeving, laat dat bijna niemand onberoerd. Sterker nog, als we zo’n verhaal lezen of bekijken in een film, die vaak zijn opgebouwd volgens de verhaalstructuur van heldenreizen, brengen ze ons op het puntje van de stoel: zal het [die persoon, die groep mensen, dat team] lukken om dat doel te behalen?! Dat willen we weten.

Zo werk je met een heldenverhaal

Heldenverhalen leveren authentieke en waarachtige verhalen op die je goed kunt gebruiken in je werk. Het verhaal van Ir. Cornelis Lely heb ik bijvoorbeeld gebruikt om projecten verhalend te evalueren of te visualiseren voor verandertrajecten in de waterwereld. In elk project is er een vertrekpunt (nest), het een moment dat je op pad wordt gestuurd met een opdracht om tot een bepaald resultaat te komen (de beloning). Zoals Lely een droom had en daarvoor op pad ging, zo ga je als team ook aan de slag. Met waarderende vragen uit bijvoorbeeld de methode Waarderend onderzoeken, help ik om verhalen op te halen over waar je vandaan kwam en naartoe moest gaan. Wat je onderweg aan weerstand hebt moeten overwinnen en welke hulp je hebt gehad. En waar de doorbraak en ommekeer zat. Het levert mooie lessen en aanbevelingen op om het de volgende keer anders, beter te doen.

De allereerste keer overigens dat ik met het fenomeen heldenreis in aanraking kwam, en waarin ik deze aanpak leerde kennen, was toen ik met de fantastische storyteller Alma Wattimena en Stipo samenwerkte aan een evaluatie van de rekenkamer van een gemeente. Alma had een verhaal gemaakt dat de leidraad vormde voor de sessies die we met o.a. raadsleden uitvoerden. Het maakte diepe indruk op mij en de liefde voor heldenreizen was geboren. Inmiddels zijn ze in verschillende uitingsvormen en met gebruikmaking van diverse technieken, een vast onderdeel van mijn repertoire. Ik pas de verhaalstructuur ook wel toe bij het schrijven van boeken en voorstellen voor Film en TV of voor het Premium Story Leadership Traject.

Een heldenverhaal voor elk werkveld

De verhalen van bekende of historische personen die een raakvlak hebben met jouw werkveld, kunnen je dus inspireren en laten nadenken over de weg die je in jouw project hebt afgelegd. Zo heb ik het verhaal van onderwijsicoon Malala, voorvechtster van onderwijs voor meisjes, ooit als inspiratie gebruikt voor een Magic Potion workshop voor TedXEducation deelnemers. We, mijn collega workshopleider Nathalie Bikkel en ik, gebruikten de metafoor van het brouwen van een toverdrank om de workshop in te richten. Die was bedoeld om na de presentatie hun idee verder te brengen en een beweging op gang te brengen.

Met een waarderende aanpak, storytelling en creatieve technieken, moedigden wij hen aan om hun persoonlijke heldenreis in kaart te brengen. De deelnemers diepten verhalen op over hoe zij eerder beweging hadden gecreëerd met hun ideeën, welke sleutels tot succes zij zouden kunnen inzetten en wat dat zou opleveren. Voor hen persoonlijk maar ook voor de gemeenschap. Het leidde tot een concreet plan van aanpak. Want de kracht van verhalen is ook, of juist, dat je ermee kunt werken om je doelen te formuleren, lessen te leren, te inspireren en wat je verder ook voor ogen hebt.

Dit kunnen we voor jou doen

De heldenreis kent veel stappen. Regina van de Berg kan je helpen met een op maat aanpak voor jouw doel. Een Verhalende evaluatie van beleid, projecten of ervaringen? Visualisatie van een voorgenomen traject? Een verandertraject? De mogelijkheden zijn legio. Neem contact op voor een vrijblijvend gesprek.

Het verhaal van ir. Cornelis Lely zoals ik dat gebruik in sessies, kun je gratis downloaden in de shop. Je kunt het ook eerst lezen.