Waarderend onderzoeken: door welke lens kijk jij?

In dit artikel neem ik je mee in de interventiemethode waarderend onderzoeken (Appreciative Inquiry). Hierin staan de kracht van verhalen en waarderende gesprekken centraal, die helpen om teams, organisaties en individuen op een prettige en positieve manier in beweging te krijgen.

Ken je zo’n moment dat iemand je vraagt om ergens mee naartoe te gaan; naar een lezing, een workshop of een andere bijeenkomst en je – ondanks dat je moe bent, nog heel veel te doen hebt, het vast laat zal worden en je het liefst zou willen afzeggen – toch besluit om te gaan?

Dat overkwam mij toen ik, alweer heel wat jaren geleden, naar een proeverij Appreciative inquiry (A.I.) ging bij het Instituut voor Interventiekunde. Interim-collega Nathalie Bikkel vroeg me daarvoor en dat bleek de beste beslissing ooit. Onder de bezielende leiding van wijlen Wick van der Vaart, maakte ik kennis met een interventiemethode die uitging van waarderen, van verhalen en van onderzoeken die me paste als een comfortabele trui die ik nooit meer uit wilde doen. Ik was op slag verliefd. De reis in het leren van iets opwindend nieuws was begonnen.

Verliefd zijn ging over in doorleefd houden van

Vooral toen ik na de gedegen opleiding vele sessies mocht begeleiden. Keer op keer zie ik de vonkjes energie afspatten van deelnemers als ze met elkaar waarderend in gesprek zijn. Keer op keer ben ik geraakt en geroerd door de verhalen die zo de kern vormen van A.I. Keer op keer verwonder ik mij over de waarderende kracht van verhalen en hoe deze als een rode draad door mijn, en waarschijnlijk ook jouw leven lopen. Het verveelt nooit.

De kracht van A.I. zit in de vraag die je stelt

Bijvoorbeeld de vraag: ‘Vertel me een verhaal…over een moment, een situatie of een ervaring waarin je iets nieuws hebt geleerd.’ Bij mij kwam de herinnering aan de proeverij Appreciative inquiry als eerste naar boven. Het opdiepen van dit verhaal zet de spotlight op een krachtige, positieve ervaring die zich in mijn hart heeft genesteld. Het doet fysiek ook iets met mij: het brengt blossen op mijn wangen, doet mijn ogen fonkelen en, nog sterker, laat de energie vrijkomen en stromen die ‘leren’ voor mij met zich mee brengt.

De kunst is om daarna positief door te vragen

En je vragen zo te formuleren dat ze uitnodigen om nog meer over die ene ervaring of dat bijzondere moment te vertellen. Je zult al snel merken dat je simpelweg een goed gesprek hebt, zoals Wick van der Vaart altijd zei. Ik maak vaker wel dan niet mee dat de gegeven tijd te kort is, zoveel energie genereren deze waarderende gesprekken.

Stel je nu eens voor dat jij je collega zou vragen:

Vertel me een verhaal…

• over een situatie waarin je op een geweldige manier hebt samengewerkt?’
• over een moment waarop je echt in verbinding stond met de omgeving?
• over een ervaring waarin gesprekken op hun best waren?

Welke verhalen poppen als eerste op?

Vervolgvragen zouden kunnen zijn:

• Wat deed dat met je?
• Wat voor impact had het?

En vraag dan door. En door en door. Net zo lang…

Totdat je de schat hebt gevonden

Want in de verhalen die je uitwisselt rondom welk positief geformuleerd thema dan ook – bijvoorbeeld samenwerking, verbinding, vertrouwen etc. – zit de schat verborgen die de voedingsbodem is voor de gewenste verandering. Al onderzoekend vind je de kernelementen van waar goede samenwerking om draait. Waar oprechte verbinding over gaat. Of wat de kern is van ‘een goed gesprek’.
En stel je dan voor dat die aspecten altijd, 24 uur per dag en zeven dagen in de week aanwezig zijn in jouw team, of in jouw organisatie? Hoe ziet dat er dan uit? Met die vraag nodig je mensen uit om te dromen. Over een toekomst die dichterbij ligt dan gedacht en haalbaar is.

Want hier openbaart zich ook ‘het geheim’ van A.I.

De verhalen die opborrelen uit de waarderende vragen naar persoonlijke ervaringen en die energie losmaken, hebben stevige wortels. Niks geen utopische vergezichten die als een luchtballon lekgeprikt kunnen worden. Maar verhalen uit onszelf, ervaren en doorleefd, over situaties en momenten waar we meer van willen. En nee, de gewenste verandering zal zeker niet zonder slag of stoot plaatsvinden. Ook niet van de een op de andere dag. Wel leg je de basis om vanuit een intrinsieke motivatie dat waar je meer van wilt, ook echt waar te maken. Feitelijk is de verandering al begonnen op het moment dat je over de gewenste toekomst vertelde.

Maar ho eens, negeer je nu niet de problemen?

Nee. Integendeel. Ik snap wel dat het na deze liefdesverklaring aan waarderend onderzoeken kan lijken of ‘wij van A.I.’ de problemen onder het tapijt schuiven. Toch is dat is niet zo. De kunst en de kracht van waarderend onderzoeken, is namelijk om vanuit de benoemde problemen op zoek te gaan naar wat je dan wel wilt. Welke behoefte of wens gaat verscholen achter de frustraties, de boosheid en de soms vastgeroeste overtuigingen die in organisaties kunnen spelen? Een paar voorbeelden:

• Ze gooien hier van alles over de schutting
• Mensen worden gepest
• Iedereen zit op zijn eigen eilandje
• Mensen voelen zich niet betrokken
• Er is gebrek aan sturing

De problemen benaderen vanuit A.I. vraagt je om door een andere lens te kijken. Dan kom je misschien op de volgende, positief geformuleerde onderzoeksthema’s (de eerste stap in het A.I. proces):

• Gedeelde verantwoordelijkheid
• Eigenaarschap
• Respectvolle omgangsvormen
• Goede samenwerking
• Oprecht verbonden
• Inspirerend leiderschap

Je hebt nu een andere lens voor je camera geschoven

Als je medewerkers nu gaat vragen naar verhalen over situaties waarin de samenwerking goed was, waarin ze respectvol met elkaar omgingen of zich oprecht verbonden voelden, dan komen de ervaringen naar boven zoals ik eerder beschreef. Die brengen het veranderproces in gang.

Heb je de problemen dan genegeerd? Nee, je hebt ze omgebogen naar een positief geformuleerd thema, dat laat zien waar het de mensen werkelijk om gaat. Waar het verlangen zit. Je hebt in je aanpak gekozen voor perspectief.

Zo creëer je met de verhalen als vruchtbare bron, een nieuwe werkelijkheid in je organisatie. Een werkelijkheid die al is veranderd als je niet meer kijkt vanuit het probleem, maar kiest voor perspectief.

De toepassingsmogelijkheden van waarderend onderzoeken zijn legio

Dat komt omdat de kracht van verhalen (storytelling) en waarderende gesprekken de essentie vormen. Ga bijvoorbeeld eens waarderend op zoek naar verhalen over een thema als omgevingsbewust werken. Onderzoek waar dit voor staat: gaat het over verbondenheid? Luisteren? Betrokkenheid? Wat voor positieve verhalen kun je daarover ophalen? Hoe kunnen die helpen om je als organisatie beter te verbinden met de binnen- en buitenwereld?

Een ander voorbeeld.

Misschien wil je in participatiebijeenkomsten gesprekken voeren met inwoners over de voorgenomen inrichting van een gebied. In plaats van een mening te vragen over de plannen, nodig mensen eens uit om verhalen te vertellen over plekken die hen inspireren en waarom dat zo is. Als er bezwaren zijn tegen bepaalde onderdelen, bijvoorbeeld het opheffen van parkeerplekken ten gunste van groen, negeer dat dan niet, maar buig het gesprek om; vraag door naar ervaringen of voorbeelden waar het wel werkte. En hoe je die ingrediënten kunt gebruiken op de huidige locatie. 

Je zult zien dat je andere gesprekken en – in de meeste gevallen – ook een andere, positieve energie krijgt.

Tot slot nog dit:

Alle verhalen doen ertoe

Dus vergeet niet om bij een veranderproces zoveel mogelijk medewerkers te betrekken. De waarderende verhalen, het waarderende gesprek, zijn een krachtig instrument. Hoe meer mensen je betrekt en op verhaal brengt, hoe groter de veranderkracht.

En de nabrander die sinds mijn kennismaking met waarderend onderzoeken het beste uitdrukt wat het voor mij heeft gedaan:

‘Als je de manier verandert waarop je naar de dingen kijkt, veranderen de dingen waar je naar kijkt’ – Wayne Dyer

Hoe Red Thunderbird Waarderend onderzoeken toepast

In onze diensten als Waarderend communiceren en Verhalend evalueren maken we gebruik van de methode Waarderend onderzoeken.

Met Waarderend communiceren leren we je hoe je een waardevolle gesprekspartner kunt zijn in bijvoorbeeld participatietrajecten. Kernaspecten zijn hoe je problemen ombuigt naar perspectief en hoe je waarderende vragen stelt die beweging op gang brengen. Lees dit verslag (Waarderend communiceren: een nieuw perspectief dat direct toepasbaar is) van Babbage Company over de workshop die ik gaf voor communicatieprofessionals om een idee te krijgen.
Een voorbeeld van hoe we waarderend onderzoek hebben toegepast in een Amsterdams participatietraject, zie je hier: Vier meter meningen over het Europapleintje.

In het artikel Verhalende evaluaties: terugkijken om vooruit te gaan ga ik dieper in op de rol van de krachtige principes van Waarderend onderzoeken die terugkomen in mijn aanpak voor evaluaties. Daarmee wordt het een krachtig instrument om een cultuur van open communicatie en samenwerking binnen de organisatie te bevorderen, voor wie daadwerkelijk het gesprek wil aangaan.

Wil je meer weten? Belangstelling voor een workshop? Neem contact op met Regina van de Berg. Ik vertel je graag over de mogelijkheden.